χωρίς άλλη αναβολή

Οι νύχτες μας

Τότε με κυρεύει μια απελπισμένη θλίψη, σαν τη θλίψη της παιδικής ηλικίας που θυμόμαστε πολύ αμυδρά: η βαθιά θλίψη, που δεν την απαλύνει η αίσθηση της πραγματικότητας και τα εξωτερικά γεγονότα, όπως αυτά που κάνουν τα παιδιά να κλαίνε.

μτφ: Χαρά Σαρλικιώτη
Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος
εκδ. Άγρα, 1997

Ξύπνημα

Είναι ένα όνειρο μέσα σ’ ένα άλλο όνειρο, διαφορετικό στις λεπτομέρειές του αλλά πάντα ίδιο στην ουσία του. Βρίσκομαι στο τραπέζι με την οικογένειά μου ή με φίλους, στη δουλειά ή στην εξοχή, σ’ ένα χαλαρό και γαλήνιο περιβάλλον, απαλλαγμένο από εντάσεις και πόνους. Παρ’ όλα αυτά, νιώθω ένα αδιόρατο και βαθύ άγχος, την αίσθηση μιας επικείμενης απειλής. Πράγματι, όσο το όνειρο συνεχίζεται, σιγά σιγά ή βίαια, κάθε φορά και με διαφορετικό τρόπο, τα πάντα πέφτουν και γκρεμίζονται γύρω μου, το σκηνικό, οι τοίχοι, τα πρόσωπα και το άγχος μεγαλώνει. Βυθίζονται όλα στο χάος. Είμαι μόνος στο κέντρο μιας γκρίζας και θολής αβύσσου. Και ξαφνικά ξέρω τι σημαίνει αυτό, ξέρω επίσης ότι πάντα το γνώριζα. Βρίσκομαι ξανά στο Λάγκερ και τίποτε δεν ήταν αλήθεια έξω από το Λάγκερ. Τα υπόλοιπα ήταν σύντομες διακοπές ή μια πλάνη των αισθήσεων, ένα όνειρο: η οικογένεια, η φύση με τα λουλούδια, το σπίτι. Τώρα αυτό το εσωτερικό αυτό όνειρο, το όνειρο της ειρήνης τέλειωσε και στο εξωτερικό όνειρο που ακολουθεί παγερό, ακούω πάλι μια γνωστή φωνή, μια λέξη μόνο, όχι επιτακτική αλλά σύντομη και βαριά. Το πρόσταγμα που συνόδευε την αυγή στο Άουσβιτς, μια λέξη ξένη που τη φοβόμασταν και την περιμέναμε: έγερση, Wstawac.

μτφ: Ζακ Σαμουήλ
Η ανακωχή - εκδ. Μέδουσα, 1997

Εγερτήριο

Τις άγριες νύχτες ονειρευόμαστε
πυκνά βίαια όνειρα,
ονειρεμένα με την ψυχή και το σώμα:
να επιστρέψουμε, να φάμε, να διηγηθούμε.
Ώσπου, σύντομα και άτονα,
ηχούσε το χάραμα η προσταγή
"Wstawac"
Και η καρδιά ράγιζε στο στήθος.

Τώρα που ξαναβρεθήκαμε στο σπίτι
χορτάσαμε την πείνα μας
πάψαμε να μιλάμε.
Έφθασε η ώρα. Σύντομα θα ξανακούσουμε
την ξένη προσταγή:
"Wstawac"

μτφ: Ιωάννα Μοάτσου-Στρατηγοπούλου

Δεν μπορούσε να υπαναχωρήσει. Η λογική του τού έλεγε ότι η ύλη ήταν κούφια και με μικρή πυκνότητα, όπως ο ουρανός με τα αστέρια' μικροσκοπικοί κόκκοι που κρέμονται στο κενό, και στηρίζονται στο μίσος και την αγάπη. Γι αυτό τον είχαν χτίσει ζωντανό: μέχρι να τον κάνει να αλλάξει γνώμη η αμείλικτη και αδιαπέραστη σκληράδα της πέτρας' ο Μέμνονε όμως ήξερε ότι η πέτρα έλεγε ψέματα, και ήξερε ότι αυτή ήταν η ουσία της τέχνης, να διαψεύδεις το ψεύδος.
[...]
Αγκάλιασε τη γυναίκα, χαρούμενος με εκείνο το επανακερδισμένο σφρίγος: ήταν μια αναπάντεχη αίσθηση, μια δευτερεύουσα αλλά ευτυχής συνέπεια της αδυναμίας του' ή ίσως ό,τι είχε απομείνει από τη σκληράδα της πέτρας, σκληρά άτομα της πέτρας που αναμείχθηκαν με τα άτομα της σάρκας του και του ανυπότακτου πνεύματός του.

Παρασυρμένος από τον πόθο, ξέχασε τη νέα του κατάσταση. Αγκάλιασε σφικτά τη γυναίκα, και ένιωσε τα όριά του να χάνονται στα δικά της, τα δύο κορμιά να ενώνονται και να λιώνουν. Για ένα λεπτό ή για πάντα; Στο λυκόφως της συνείδησής του προσπάθησε να αποκολληθεί και να απομακρυνθεί αλλά τα χέρια της Εκάτης, πολύ πιο δυνατά από τα δικά του, τον έκλεισαν μέσα τους. Ένιωσε πάλι τον ίλιγγο που είχε ζήσει όταν περνούσε μέσα από την πέτρα: τώρα δεν ήταν ενοχλητικός, αλλά ευχάριστος και θανατηφόρος. Παρέσυρε τη γυναίκα μαζί του στην ατέλειωτη νύχτα του ακατόρθωτου.

μτφ: Ανταίος Χρυσοστομίδης
Τα τελευταία Χριστούγεννα του πολέμου
εκδ. Καστανιώτη, 2005

Σεμά

Εσείς που ζείτε ασφαλείς
Στα ζεστά σας σπίτια
Που γυρίζετε το βράδυ και βρίσκετε
Ζεστό φαγητό και φιλικά πρόσωπα

Σκεφτείτε αν αυτός είναι ένας άνδρας
Που δουλεύει στη λάσπη
Που δεν βρίσκει γαλήνη
Που παλεύει για ένα ξεροκόμματο
Που πεθαίνει σε ένα ναι ή ένα όχι.
Σκεφτείτε αν αυτή είναι μια γυναίκα
χωρίς μαλλιά ή όνομα
Χωρίς πια αντοχή να θυμάται
Με άδεια μάτια και κρύα μήτρα
Σαν βάτραχος το χειμώνα.

Θεωρείστε ότι:

Σας παραδίδω αυτά τα λόγια
Να τα χαράξτε τα στις καρδιές σας
Όταν είστε στο σπίτι σας
Όταν περπατάτε στο δρόμο σας
Όταν πέφτετε για ύπνο, όταν ξυπνάτε
Επαναλάβετέ τις στα παιδιά σας
Ή, είθε το σπίτι σας να ρημάξει
Η αρρώστεια να σας κάνει ανήμπορους
Τα παιδιά σας να σας απαρνηθούν

μτφ: Ιωάννα Μοάτσου-Στρατηγοπούλου

...συλλογιζόμουν την ανυποψίαστη δύναμη των αδύναμων, των απροσάρμοστων. Στον ασταθή κόσμο μας, μια αποτυχία, ακόμη και αν πρόκειται για μια αποτυχία γελοία σαν αυτήν του δεκαπεντάχρονου Πιέρο που έμεινε μετεξεταστέος για τον Οκτώβρη και τον παράτησε το κορίτσι του, μπορεί να προκαλέσει άλλες αποτυχίες, ολόκληρη αλυσίδα αποτυχιών. Η μία καταπίεση μπορεί να προκαλέσει άλλες καταπιέσεις. Σκεφτόμουν πόσο δυσάρεστο είναι να βοηθάς δυσάρεστους ανθρώπους, είναι όμως εκείνοι που το έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Και τέλος σκεφτόμουν τις χιλιάδες άλλες επιγραφές στους τοίχους της Ιταλίας, που τις ξεπλένουν οι βροχές και τις ξεθωριάζουν οι ήλιοι σαράντα ετών, που συχνά τις πετσοκόβει ο πόλεμος στην έκρηξη του οποίου είχαν συμβάλει, και που, παρ' όλ' αυτά, διαβάζονται ακόμη, χάρη στη διεστραμμένη επιμονή των χρωμάτων και των πτωμάτων, που μπορεί ν' αποσυντίθεται σε ελάχιστο διάστημα, τα υπολείμματά τους όμως παραμένουν, μακάβρια ες αεί. Επιγραφές τραγικά ειρωνικές, αλλά που ωστόσο εξακολουθούν να έχουν τη δύναμη, ίσως, να γεννήσουν πλάνες από την πλάνη τους, και ναυάγια από το ναυάγιό τους.

μτφ: Σάρα Μπενβενίστε
Λίλιθ
εκδ. ροδαμός, 1992

Ο επιζών

Ακόμα μια φορά βλέπει τα πρόσωπα των συντρόφων του
κατάχλωμα στο πρώτο αμυδρό φως,
Γκρίζα με σκόνη τσιμέντου,
θολά μεσ' στην αχλύ.
Με την ωχρότητα του θανάτου μέσα στον ταραγμένο ύπνο τους

Τη νύχτα, κάτω από το βαρύ φορτίο
των ονείρων τους οι γνάθοι τους κινούνται
σαν να μασούν μια ανύπαρκτη ρέβα.
"Κάντε πίσω, αφήστε με ήσυχο
Φύγετε. Δεν έχω κλέψει κανέναν.
Δεν έχω σφετεριστεί κανενός το ψωμί.
Κανείς δεν πέθανε στη θέση μου. Κανείς.
Ξαναγυρίστε στην καταχνιά σας.
Δεν είναι δικό μου φταίξιμο που ζω και αναπνέω,
που τρώω, πίνω, κοιμάμαι και ντύνομαι."

μτφ: Ιωάννα Μοάτσου-Στρατηγοπούλου

Δεν βρίσκω λύση στο δίλημμα. Ψάχνω αλλά δεν βρίσκω


Primo Michele Levi (1919-1987)
στις 11 Απριλίου, στο σπίτι του στο Τορίνο,
πέφτοντας από την ερκάνη της σκάλας,
του τρίτου ορόφου.



Ακόμα:
Ο Πρίμο Λέβι
- στα αυτοβιογραφικά, και
- στο γράμμα σε χαρτί.